اچ‌آی‌وی
اچ‌آی‌وی (HIV) حروف نخست نام «ویروس نقص ایمنی انسانی» به زبان انگلیسی است، که عامل ایجاد ایدز شناخته شده‌است.اچ‌آی‌وی ویروسی است که با مختل کردن عملکرد و فروریخته کردن گونه‌ای از یاخته‌های مسؤول ایمنی منجر به نقص دستگاه ایمنی بدن انسان می‌شود. از زمان ورود HIV به بدن تا بروز ایدز ممکن است بین ۶ ماه تا ده سال و یا بیشتر به درازا بکشد در این مدت گرچه فرد به ظاهر تندرست به نظر می‌رسد، ولی ممکن است ویروس از او به دیگران سرایت کند.بر اثر ویرانی یاخته‌های دستگاه ایمنی بدن برآمده از اچ‌آی‌وی، برخی بیماریها و عفونتها فرصت مبتلاء کردن انسان را پیدا می‌کنند که مایه نشانه‌های گوناگونی در بدن می‌شود. برخی از این نشانه‌ها نخستین بار در سال ۱۹۸۱ میلادی در کسان بالغ جوانی دیده شد که دچار نقص‌های ایمنی مادرزادی نبودند و این شگفتی پزشکان را برانگیخته بود. به همین دلیل مجموعه این نشانه‌ها را «نشانه‌های نقص ایمنی اکتسابی» یا ایدز نام نهادند، چون نمی‌توانستند آن را به بیماری مشخصی نسبت دهند و هنوز اچ‌آی‌وی شناخته نشده بود. بنابراین ایدز مرحله‌ای است که اچ‌آی‌وی مدت‌ها (چندماه تا چند سال) در بدن حضور داشته و مایه ویرانی بیشتر یاخته‌های دستگاه دفاعی بدن شده‌است و فرد مبتلاء مستعد بروز بیماریهای عفونی، سرطان ها و دشواری‌های دیگر می‌گردد.
سرایت و پیشگیری
هرچند اچ‌آی‌وی در تمام ترشحات بدن فرد مبتلا (بجز عرق) وجود دارد ولی برای سرایت تنها سه راه اثبات شده‌است:[۱]آمیزش جنسی: شایعترین راه سرایت ویروس تماس جنسی است. ویروس ممکن است از فرد مبتلا به شریک جنسی‌اش منتقل بشود(مرد به مرد، مرد به زن و زن به مرد). سرایت از زن به زن هم امکان دارد، سرایت از راه تماس جنسی ۸۰ درصد کل موارد در جهان را شامل می‌شود که بیشتر از ۷۰ درصد آن از راه تماس با جنس مخالف و ۱۰ درصد آن از طریق تماس با همجنس است.
[۲] تماس جنسی موقعی ممکن است منجر به سرایت اچ.آی.وی شود که یک طرف دچار اچ.آی.وی/ایدز باشد و تبادل یا تماس مایعات بدن طرفین رخ دهد. بنابراین تماس جنسی مرد با مرد، مرد با زن، زن با زن در این شرایط ممکن است موجب سرایت شود. لازم به ذکر است در مقاربتها حتی اگر انزال (خروج منی از آلت مرد) هم رخ ندهد امکان سرایت وجود دارد چون مایعات مترشحة قبل از آن هم حاوی ویروس هستند[۳].
تبادل خون یا فرآورده‌های آن: ویروس می‌تواند از راه مصرف خون و یا فاکتورهای انعقادی آلوده هم منتقل شود. [۳] ویروس می‌تواند از راه یک ورید (مثلاً درحین تزریق وریدی) ،مقعد، واژن، آلت مردانه، و سایر غشاهای مخاطی (نظیر چشم) و یا بریدگی‌ها و زخم‌ها (از جمله در دهان) وارد بدن میزبان شود
بیماران هموفیلی و تالاسمی به دلیل دریافت مکرر خون و یا فراورده های آن (نوع انسانی) و معتادان تزریقی که از سرنگ و سوزن بطور مشترک استفاده می‌کنند از گروه‌های پر خطر در ابتلا به اچ‌آی‌وی و ایدز به حساب می‌آیند.[۲]هر وسیله تیز و برنده که احتمال آغشته شدن به خون آلوده را داشته باشد، در صورت ضد عفونی نشدن و ایجاد زخم، می‌تواند فرد سالم را مبتلا کند. پس ابزار پزشکی، دندان پزشکی، لوازم خال کوبی، سوراخ کردن گوش، حجامت و قمه زنی ممکن است باعث انتقال ویروس شود، سرایت از طریق پیوند اعضاء (کلیه، کبد، قرنیه، لوزالمعده و ...) هم ممکن است. هرچند در کشورهای پیشرفته به دلیل رعایت کامل احتیاطهای لازم در استریلیزاسیون مواردی از انتقال از راه اقدامات پزشکی به ثبت نرسیده است.[۳]
از مادر مبتلا به جنین: ویروس می‌تواند از طریق مادر مبتلا به جنین در داخل رحم ویا حین زایمان و یا در طی دوران شیردهی (که می‌توان به وسیله جایگزینی شیرخشک با شیر مادر از آن جلوگیری کرد) به جنین یا نوزاد منتقل شود.[۳] این شیوه در مورد ابتلای کودکان بسیار شایع است به طوری که ۹۰ درصد تمامی کودکان مبتلا به HIV در سال ۲۰۰۳ از طریق انتقال مادر به کودک دچار شدند، هرچند مصرف داروهای ضدویروسی در حین بارداری در کاهش احتمال این انتقال بسیار موثرند.
راه‌هایی که اچ‌آی‌وی نمی‌تواند منتقل شود
از طریق تنفس، سرفه و عطسه.
از طریق بوسیدن، تماس پوستی یا دست دادن.
از طریق استفاده مشترک از لوازم آشپزی مانند بشقاب، قاشق و چاقو.
از طریق تماس با صندلی توالت یا سایر اشیاء عمومی مانند دستگیره‌ی در یا میله‌ی اتوبوس
از طریق حشرات، نیش یا گاز حیوانات.
از طریق شنا در استخرهای عمومی یا حمام و حوله‌ی مشترک.
از طریق خوردن غذایی که توسط فرد مبتلا به اچ‌آی‌وی تهیه شده باشد.[
احتمال سرایت
درصد احتمال انتقال از راه خون و فراورده های آن در یک نوبت نود درصد است. درصد احتمال انتقال از مادر به جنین و نوزاد بیست تا چهل درصد می باشد . با سرنگ آلوده این درصد نیم تا یک درصد است و درورود اتفاقی سوزن آلوده نیز نیم تا یک درصد است. البته اگر فرد مبتلا تحت درمان با ئاروهای ضد ویروسی باشد این احتمال ها کمتر می شود، مثلا خطر سرایت از زنان باردار به فرزند به کمتر از 5 درصد می‌رسد.
در صورت آمیزش جنسی با شخص مبتلاء (مرد با زن / مرد با مرد)، احتمال ابتلای کدام یک بیشتر است؟
خطر انتقال ویروس اچ‌آی‌وی در مردان همجنس آمیز بیشتر و تقریباً دو برابر مردان غیر همجنس آمیز ست. درضمن خطر دریافت ویروس در بین مردان همجنس آمیز در فرد مفعول بیشتر است. احتمال سرایت ویروس در هر بار آمیزش جنسی از مرد به زن(نزدیکی مهبلی) در حدود ۱/۱ درصد است و احتمال سرایت از زن به مرد (نزدیکی مهبلی) در حدود ۰/۳ درصد می‌باشد. اما حتی یکبار تماس جنسی هم ممکن است منجر به سرایت اچ‌آی‌وی شود، چون این ارقام احتمال آماری است بنابراین با این که احتمال سرایت در یک رابطه جنسی خیلی کم است اما صفر نیست!! و حتی مردانی وجود دارند که تنها با یک نزدیکی با زن اچ‌آی‌وی مثبت مبتلاء شده‌اند یا زنانی که با یکبار آمیزش با مردان اچ‌آی‌وی مثبت دچار شده‌اند.[۳]
در چه مواقعی احتمال سرایت از راه جنسی بیشتر می‌شود؟
اگر زخم یا عفونت تناسلی وجود داشته باشد، اگر تماس جنسی با خشونت یا اجبار باشد، اگر فردی شرکای جنسی متعدد داشته باشد و نیز در مقاربت خشک خطر سرایت بیشتر است. همچنین در آمیزش جنسی مقعدی (مقاربت از راه پشت) احتمال سرایت بیشتر از راه مهبلی است. ازدواج موقت (متعه، صیغه) چون معمولاً طرفین سابقه ازدواج های منجر به طلاق یا ازدواج های موقت متعدد با دیگر افراد هم دارند یک عامل گسترش بیماریهای مقاربتی و از جمله ایدز می تواند باشد.[۳]
آیا جلق زدن (استمناء) ممکن است موجب ایدز شود؟
جلق زدن به معنی استفاده از دست (یا اشیاء) برای تحریک اندامهای جنسی است که معمولا برای رسیدن به اوج احساس جنسی (ارگاسم) بکار می‌رود و توسط خود فرد یا شریک جنسی او انجام می شود. سرایت HIV در نتیجه جلق زدن تقریباً ناممکن است. [۳]
آیا معاشقه (بدون آمیزش جنسی) باعث سرایت می‌شود؟
اچ‌آی‌وی از راه تماس های سطحی (بوسیدن، در آغوش گرفتن، لمس بدن) که عشق بازی یا معاشقه خوانده می‌شود و کارهایی مثل غذا خوردن در ظروف مشترک، استفاده از حمام یا استخر مشترک انتقال نمی یابد. [۳]
تماس جنسی دهانی یعنی چه و آیا باعث سرایت می‌شود؟
ورود آلت تناسلی مرد به دهان زن و مکیدن آن یا لیسیدن و مکیدن ناحیه تناسلی زن را تماس جنسی دهانی می‌گویند از لحاظ تئوریک به دلیل وجود ویروس در ترشحات جنسی و امکان زخم های بسیار کوچک در مخاط دهان و لثه ممکن است باعث سرایت اچ‌آی‌وی شود. ولی تاکنون موارد بسیار نادری از سرایت بدین راه گزارش شده است. [۳]
آیا تماس جنسی با تن فروشان جوان خطر دارد؟
بلی. تن‌فروشان جوانتر و زیباتر چون مشتریان بیشتری دارند به احتمال بیشتری مبتلاء به بیماریهای مقاربتی و ایدز هستند.[۳]
تعاریف آسیب های بعد از تماس:
اسیب های پرخطر:اسیب با سوزن کلفت و توخالی - اسیب عمیق- اسیب با وسایل دارای خون واضح - اسیب با سوزنی که ازداخل رگ بیمار خارج شده باشد - فرد منشا در مراحل اولیه عفونت ایدز و یا در مراحل پیشرفته ایدز باشد
اسیب های کم خطریا با ریسک متوسط: اسیب با سوزن های توپر و نازک مانندسوزن بخیه - تماس های زیرپوستی و سطحی - تماس با مایعات بدن درصورتی که خون قابل رویت نداشته باشد - تماس با پوست سالم در سطح وسیع و یا در مدت زمان بیش از چند دقیقه
اسیب های بی خطر یا بدون ریسک : تماس با مایعات غیر خونی و بالقوه غیر عفونی مانندادرار و اشک - تماس پوست سالم در سطح کوچک یا کوتاه مدت با خون یا مایعات دیگر بدن
تست های پیگیری معمولا 6 هفته , سه ماه و 6 ماه بعد از تماس توصیه شده است . درحال حاضر مدت چهار هفته برای درمان پیشگیری کافی دانسته شده است . در صورت رد عفونت های ایدز درفرد منشا, درمان پیشگیری را در هر زمانی می توان قطع نمود .
مکانیسم تکثیرچسبیدن: خوشه‌های پروتئینی در سطح بیرونی ذرات ویروس، به دریافت کننده‌های پروتئینی یاخته‌ی مقصد ملحق می‌شوند.
نسخه‌برداری ژن‌ها : اچ‌آی‌وی نمونه‌ای از اطلاعات ژنتیکی خود را نسخه‌برداری می‌کند.
تکثیر : ویروس این کپی از ژن‌ها را وارد دی‌ان‌ای (DNA) سلول میزبان می‌کند. سپس با ساختن RNA کنترل منابع یاخته‌ی میزبان را به دست می‌گیرد تا بخش‌های تشکیل دهنده اچ‌آی‌وی را تکثیر کند.
آزاد سازی : بخش‌های تشکیل دهنده ویروس در نزدیکی جداره سلول جاسازی می‌شوند. آنها یک جوانه را تشکیل می‌دهند که از سلول جدا می‌شود و به یک ذره جدید اچ‌آی‌وی تبدیل می‌شون
